Toát yếu 4: TU BỒ ĐỀ GIẢI KHÔNG ĐỆ NHẤT
1- ĐIỀM LÀNH “KHÔNG” SANH
Chữ
KHÔNG rất huyền diệu, khó biết, nói "
có" chẳng trúng, nói "
không" chẳng nhằm. KHÔNG, chẳng thể dùng ngôn thuyết, cũng chẳng thể dùng tâm tư để thấu đáo đạo lý đó. Dưới tòa đức Phật, trong số một ngàn hai trăm năm mươi vị đại A-la-hán, người hiểu rõ lý Không, chân thật thể chứng được diệu nghĩa của Không, chính là tôn giả Tu-bồ-đề, Giải không đệ nhất .
Lời nói của nhà thầy làm an lòng mọi người. Từ đó mọi người gọi tên "Không Sanh" hay "Thiện Cát". Ba ngày sau, tài bảo và dụng cụ trong nhà mới trở lại như trước. Tôn giả Giải Không Đệ Nhất mới sanh bày điềm là một chuyện hy hữu xưa nay ít có.
2- NHÀ TỪ THIỆN NHỎ BỐ THÍ
Thuở ấu niên, khi chưa quy y Phật, Tu-bồ-đề xem các pháp thế gian, và đối xử với mọi người chẳng giống ai.
Tuy sanh trưởng trong gia đình giàu có, cha mẹ rất cưng chiều, nhưng từ nhỏ Tu-bồ-đề đã không nô lệ vào tiền tài báu vật. Cha mẹ cho đồng nào, cậu thường đem cho người nghèo cùng. Đi đường mà gặp kẻ hành khất áo không kín thân, cậu liền cởi áo ngoài cho luôn, chỉ mặc áo ngắn quần cụt về nhà.
3- QUY Y VỚI ĐỨC PHẬT
Một hôm, đức Thế Tôn đến quê hương của Tu-bồ-đề giáo hóa. Dân làng xôn xao truyền miệng rằng Phật-đà là bậc Nhất thiết trí, trên thế gian không ai sánh bằng.
Mọi lời bàn tán đến tai Tu-bồ-đề, hơn nữa cha mẹ chàng cũng theo dân làng quy y với đức Thế Tôn. Gia đình chàng chỉ có một truyền thống là tín ngưỡng Bà-la-môn giáo, tại sao hôm nay cha mẹ lại theo mọi người dễ dàng cải giáo. Lần này đến lượt Tu-bồ-đề lại thấy cha mẹ mình kỳ quái...
4- XIN NHÀ GIÀU KHÔNG XIN NHÀ NGHÈO
- Tôi đến khất thực nhà giàu, không phải vì tham thức ăn ngon, như quả thật tham ăn tôi đã không xuất gia học đạo. Vì sao tôi không đến nhà nghèo? Vì người cùng khổ, tự họ đã sinh sống khó khăn, đâu có dư dả thức ăn mà cúng dường chúng ta? Nếu khiến họ cố ý phát tâm, thì cũng chỉ là lòng có dư mà sức không đủ. Chúng ta đã không có thức ăn cứu tế họ, đâu lẽ lại thêm gánh nặng cho họ. Trái lại, chúng ta đến xin nhà giàu, họ bố thí chút thức ăn đối với họ chẳng nhằm gì. Cho nên tôi xin nhà giàu không xin nhà nghèo là vì vậy.
- Tôn giả Tu-bồ-đề! Chúng ta là Sa-môn xuất gia, làm việc theo đạo lý, đó là phước điền của nhân gian. Chúng ta thọ sự cúng dường của họ, là để cho họ có cơ hội tăng trưởng phước huệ. Tôi đến nhà nghèo khất thực là để cho họ gieo phước điền để trừ nhân nghèo khổ cho tương lai. Người giàu đã nhiều phước đức, chúng ta cần gì thêm hoa trên gấm?
Thái độ khất thực của Tu-bồ-đề và Đại Ca-diếp thành hai thái cực đối chọi nhau. Lời nói và cung cách của hai vị, sau đức Phật biết được, Ngài đều không tán thành cả hai và từng quở trách tâm hai người không quân bình, đều không hợp với pháp khất thực...
5- RƠI LỆ TRÊN HỘI BÁT-NHÃ
Một hôm, Phật ở tại tinh xá Kỳ Viên, dự bị thuyết Kim Cang Bát Nhã...
- Bạch Phật! Từ khi con làm người đến nay, cái đạo lý sâu xa vi diệu như thế này mới được nghe đến lần đầu. Từ đây con không còn vướng vào chấp pháp và chấp ngã. Bốn tướng ngã, nhơn, chúng sanh, thọ giả cũng không thể trói buộc con. Lìa tất cả chấp trước mới thấy được lý không, lìa tất cả danh tướng mới thấu đáo nhơn sanh. Hôm nay, con đã thể hội tâm ý của Phật, như là nhận thức rõ chính con. Tu-bồ-đề khai ngộ, từ đó được xưng là bậc Giải Không Đệ nhất .
6- NGHE TÍCH XƯA TĂNG LÒNG TIN
Trong một tiền kiếp Đức Phật tu hạnh nhẫn....Tu-bồ-đề! Lúc ấy Ca-lợi Vương xuống gươm xẻo tai, móc mắt, xẻo mũi, chặt hai tay, hai chân ta đứt đoạn, mà ta vì muốn độ chúng sanh, vì lòng từ đối với chúng sanh, lúc ấy không có chút gì sân hận. Ta theo tinh thần độ sanh vô ngã, dần dần tu tập tích chứa phước huệ, trang nghiêm quả Phật. Tu-bồ-đề! Hành hung người không thể thắng người, chỉ có người hành nhẫn nhục mới là người thắng lợi tối hậu!”
Tu-bồ-đề nghe qua một đoạn sự tích nhân duyên tu hành của đức Thế Tôn thời quá khứ rất là cảm động. Tôn giả thể hội được chân lý vô ngã tối cao và đạt đến huệ KHÔNG sâu xa.
7- “KHÔNG" LÀ GÌ?
Không, chẳng phải là Không của cái chẳng có gì, cũng chẳng phải trống rỗng không ngơ; Không, chẳng hề lìa nhân quả của sự vật mà có; Không, chẳng phải là phá hoại nhân duyên sanh ra các pháp; Không, là đầy đủ tánh chất cách mạng và tánh chất tích cực.
Ông xem gian phòng này do bốn yếu tố đất, nước, gạch, ngói và các nhân duyên hòa hợp mà thành hình, nếu đem phân tán đất, nước, gạch, ngói thì tướng trạng cái phòng còn không có, mà tên gọi “gian phòng” cũng không có nốt. Từ phương diện “Tất cả đều do hòa hợp” có thể thấy lý “Không”.
Nghĩa thứ hai:
Gian phòng này mà ở trong thôn xóm này, thì thật ngon lành đẹp đẽ tinh xảo, nhưng nếu đem so sánh nó với những phòng ốc của chốn đô thành thì nó thật là xấu xí, đơn sơ, nhỏ hẹp. Những phòng ốc nguy nga cao lớn của phố thị mà đem so sánh với hoàng cung của thành Xá-vệ thì rõ ràng không đủ sức để nói. Từ mặt sự lý tương đối ấy, cũng có thể thấy lý “không”. “Không” chẳng phải là phủ định hết thảy; Không, có bối cảnh của không, có nội dung của Không. Không, đó là diện mục bổn lai của tất cả sự vật.
8- NGƯỜI THỨ NHẤT NGHINH ĐÓN ĐỨC PHẬT
Lúc ấy Tu-bồ-đề đang vá y trong một hang động tại núi Linh Thứu, nghe truyền tin đức Phật trở về, liền đứng dậy buông áo xuống cũng định đi nghinh tiếp. Ngay lúc đó, trong tâm khởi lên một ý nghĩ, Tôn giả lại ngồi xuống chỗ cũ. Tôn giả nghĩ rằng: "Ta đi đón Phật, để làm gì? Chân thân của Thế Tôn không thể thấy bằng sáu căn, ta mà đi nghinh tiếp Ngài chẳng khác nào cho rằng pháp thân Ngài do tứ đại hòa hợp, đó là ta không nhận thức được tánh Không của các pháp. Không thấy tánh Không tức là không thấy được pháp thân Phật. Vì pháp thân Phật chính là tánh Không của các pháp, không có chủ tạo tác, cũng không bị tạo tác. Muốn thấy Phật, trước tiên phải hiểu rõ ngũ uẩn, tứ đại là vô thường, biết rõ tất cả sự vật hiện có đều không tịch, biết các pháp sum la vạn tượng là vô ngã. Không ngã, không nhân, không năng tác, không sở tác. Tất cả pháp đều rỗng lặng, pháp tánh biến khắp mọi nơi, pháp thân Phật chỗ nào cũng có. Ta phụng hành giáo pháp của Phật, đã thể chứng lý Không của các pháp, ta nghĩ mình không nên lầm mê trên sự tướng".
- Các ông rất tốt, xa xôi đến mấy cũng đi đón ta, nhưng người gặp ta trước nhất chính là Tu-bồ-đề. Ông ấy lúc này đang quán sát tánh Không của các pháp trong hang núi Kỳ-xà-quật. Ông ấy mới là người chân chánh nghinh tiếp ta. Người thấy pháp mới là người thứ nhất thấy Phật, người đệ nhất nghinh tiếp Phật.
Liên Hoa Sắc và các đệ tử nghe Phật nói, mới biết đối với giáo pháp của Thế Tôn, đối với việc lãnh hội chân lý vũ trụ, mọi người đều không bằng Tu-bồ-đề.
9- VỊ A-LA-HÁN SỐ MỘT TRONG LOÀI NGƯỜI
- Thưa các vị! Đa tạ các vị có lòng yêu mến bạn đạo, nhưng xin các vị chớ có khởi lòng bất bình như vậy. Biện bạch vô ích là một thứ tranh luận, tranh luận là tâm còn hơn thua, rất trái xa chân lý. Chúng ta là người tu, đối với những lời gièm pha, phỉ báng, cho tới nghịch cảnh ma nạn đều phải xem đó như là cái duyên tăng thượng để trợ đạo. Nhờ đó mà tiêu trừ nghiệp chướng, lại tăng lòng tin mạnh mẽ. Vả lại, trong thế giới của chân lý, không có chuyện tranh cãi. Chân lý là không ta không người, không đây không kia, không có cao thấp, không còn thánh phàm. Tôi đã biết lý chân không vô trụ, một tướng bình đẳng, cho nên cái tâm của tôi, như vạn lý tình không, một chút xíu cũng không có, tôi biện bạch với họ để làm chi.
10- AN TỌA TRONG ĐỘNG ĐÁ, MƯA HOA RƠI RƠI
- Vì sao các vị ân cần khen ngợi tôi như thế?
- Chúng tôi kính trọng Tôn giả nhập Không tam muội, khéo thuyết Bát nhã.
- Tôi chưa từng nói một chữ Bát-nhã cớ sao các ông khen ngợi?
- Tôn giả không nói, chúng tôi không nghe. Không nói, không nghe là chân Bát-nhã.
Tu-bồ-đề nghe xong, hài lòng mỉm cười, khen chư Thiên:
11- CHƯ THIÊN TẤU NHẠC THĂM BỆNH
Là một vị Thánh, sức tu hành thâm hậu mà còn bệnh sao? Nhiều người không thông hiểu được chuyện này. Thật ra, sắc thân bị nghiệp báo chiêu cảm là pháp hữu vi, đã là pháp hữu vi đâu tránh khỏi hiện tượng khổ, không, vô thường. Tu-bồ-đề đã chứng Thánh quả, tinh thần của Tôn giả giải thoát, nhưng sắc thân hữu vi còn đó, sắc thân là pháp thế gian, đương nhiên phải chịu luật sanh, lão, bệnh, tử của thế gian.
Khi Tôn giả cảm thấy bệnh trầm trọng, bèn đem tọa cụ trải trên đất, và ngồi kiết già, đoan thân chánh ý tư duy:
“Cái bệnh khổ của thân này từ đâu đến? Ta phải làm gì để có thể hết bệnh?” Tu-bồ-đề tự hỏi một cách thâm sâu như thế, và nghĩ tiếp: “Nguyên nhân đưa đến thân bệnh này, hoặc là nghiệp báo quá khứ đến thời phải chịu, hoặc là chướng duyên của đời hiện tại, thuốc men chẳng thể trừ tận gốc, chỉ có tin sâu nhân quả, sám hối tội nghiệp, tu tập thiền quán, từ tâm không khổ để khiến thân không khổ.”...
Tất cả trên thế gian đều là không, chẳng có tướng ngã, chẳng có tướng nhân, không có phân biệt nam nữ, không có phải trái chẳng đồng, tất cả là pháp nhĩ như thế. Các ông thấy kia, gió dông thổi ngã đại thọ, hoặc là sương tuyết làm héo nụ hoa, làm cho cây cỏ khô gãy, như khi gặp gió xuân mưa nhẹ,ï thì tự nhiên khôi phục lại mầm sống. Các pháp rối loạn cũng có khi tự bình định.
12- XƯƠNG MINH LÝ KHÔNG TRÊN HỘI BÁT-NHÃ
Tu-bồ-đề! Bồ-tát tu học Bát-nhã ba-la-mật, sắc, thọ, tưởng, hành, thức, thường và vô thường, vui và khổ, ngã cùng vô ngã, không với bất không, hữu tướng và vô tướng, hữu vi và vô vi, cấu và tịnh, sanh cùng diệt, thiện với ác, hữu lậu và vô lậu, thế gian cùng với xuất thế gian, luân hồi với Niết-bàn, đều là không thể chấp trước phân biệt, và tất cả pháp khác đều như thế cả.
Này Tu-bồ-đề! Vì sao nói như thế? Khi Bồ-tát tu học Bát-nhã ba-la-mật, không nên đối với các pháp khởi tưởng phân biệt, nên trụ nơi không, trụ nơi vô phân biệt. Bồ-tát tu sáu pháp ba-la-mật và những hạnh khác không thấy có tên gọi Bồ-tát, cũng không có tên gọi Bát-nhã ba-la-mật. Bồ-tát chỉ nên cầu Nhất thiết trí, biết tất cả là thật tướng các pháp, thật tướng ấy cũng chẳng nhơ chẳng sạch...
Này Tu-bồ-đề! Ông nói ông không thấy có pháp gọi là Bồ-tát và tên Bồ-tát, pháp cùng với pháp giới, pháp giới cùng với nhân giới, và ý giới v.v… Những pháp tương đối ấy đều đối lập nhau. Vì cớ sao? Lìa hữu vi nói vô vi cũng không đủ, lìa vô vi, hữu vi cũng không thể thành lập. Tu-bồ-đề! Bồ-tát tu tập Bát-nhã như vậy, không thấy một pháp nào, mới có thể không còn sợ hãi, tâm không trụ nơi pháp, mới không hối hận về sau. Như lời ông nói, Bồ-tát như thế mà tu tập Bát-nhã, cũng không được tên gọi Bồ-tát, đó mới thật là Bồ-tát, thật là Bát-nhã ba-la-mật-đa, đó mới là giáo pháp của Bồ-tát nói ra.”
Mười đại đệ tử Phật. 